Księżyc

Księżyc, srebrny glob, towarzyszy ludzkości od samego początku i od zarania dziejów budził zaciekawienie, fascynację, niekiedy nawet grozę gdy to jego pełne, złote oblicze było kojarzone z wilkołakami czy samobójstwami. Do tej pory nie ma pełnej zgody co do genezy powstania tego naszego jedynego ziemskiego satelity, krążącego wokół Ziemi po orbicie zbliżonej do okręgu o średnim promieniu 384 tys. km i nachylonej obecnie o kąt 5.15° płaszczyzny orbity Ziemi wokół Słońca. Najbardziej obecnie prawdopodobna teoria głosi, że w zaawansowanej fazie formowania się Układu Słonecznego obiekt o rozmiarach Marsa otarł się o Ziemię, wyrzucając przy tym sporą ilość materii, z której czasem uformował się Księżyc. W tym okresie istnienia Ziemi zjawisko zderzeń było dość powszechne a ulegały im obiekty nawet o rozmiarach planet. Obserwując układ tych 3 obiektów astronomicznych: Księżyc, Ziemię i Słońce można dojść do bardzo ciekawych spostrzeżeń.

Okazuje się, że stosunek rozmiarów Słońca i Księżyca i wynosi w przybliżeniu 400:1. Wartość 400 jest wartością typową i ta liczba raczej nie jest szczególnie wyróżniona, poza tym, że jest zadziwiająco przyjazna człowiekowi, używającemu dziesiętnego systemu liczbowego. Jednak gdy wykona się obliczenia stosunku odległości Ziemi od Słońca oraz Księżyca od Ziemi to okaże się, że znowu otrzymamy proporcję 400:1. Dzięki temu dziwnemu i nietypowemu zbiegowi okoliczności obiekty o tak skrajnie różnych rzeczywistych rozmiarach są widoczne z Ziemi na nieboskłonie jako tarcze o tych samych rozmiarach, co pozwala na zasłonięcie jednego obiektu drugim. Bardziej fachowo można napisać, że Słońce i Księżyc mają na niebie prawie identyczny rozmiar kątowy, czyli mają ten sam pozorny rozmiar na niebie obserwowanym z Ziemi. Ze względu na to, że zarówno orbity Ziemi jak i Księżyca nie są idealnymi okręgami, tylko elipsami, zarówno Słońce, jak i Księżyc mogą mieć widoczne na niebie rozmiary trochę większe lub mniejsze od średniej. Dzięki temu każde zaćmienie całkowite Słońca jest trochę inne i różni się zarówno torem przekrywania jak i czasem trwania. Najkrótsze w fazie zasadniczej może trwać 1 sekundę, a najdłuższe 7 minut i 32 sekundy.

Dzięki temu niesamowitemu zbiegowi okoliczności na Ziemi można obserwować nie tylko całkowite zaćmienie Słońca, które następuje, gdy Ziemia, Księżyc i Słońce znajdą się na jednej linii prostej względem siebie i gdy Księżyc znajdzie się między Ziemią a Słońcem, ale także zaćmienie Księżyca, które także występuje wtedy, gdy Słońce, Ziemia i Księżyc ustawią się w jednej prostej linii ale tym razem to Ziemia znajdzie się między Słońcem a Księżycem powodując jego zasłonięcie. Mimo, że Księżycowi wystarczy 27.3 dnia, aby okrążyć Ziemię, a Ziemia potrzebuje 365.25 dnia aby okrążyć Słońce, to zjawiska zaćmienia Słońca i Księżyca występują z porównywalną częstotliwością. Przykładowo można obliczyć, że liczba zaćmień Słońca w okresie od 2000 roku przed naszą erą do 3000 roku naszej ery wyniesie 11 898, natomiast liczba zaćmień Księżyca w tym samym czasie to 12064, czyli jest nieznacznie większa. W każdym roku kalendarzowy mają miejsce w sumie razem co najmniej 4 zaćmienia: 2 zaćmienia Słońca i 2 zaćmienia Księżyca, a maksymalnie może wystąpić 7 zaćmień w ciągu roku w różnych konfiguracjach: maksymalnie 5 zaćmień Słońca i 2 Księżyca lub 5 zaćmień Księżyca a 2 – Słońca. Przykładowo w 1982 roku wystąpiło 7 zaćmień: 4 słoneczne i 3 księżycowe. Na kolejne 7 zaćmień trzeba poczekać 17 lat. W 2038 roku można będzie zaobserwować 3 zaćmienia Słońca i 4 zaćmienia Księżyca:

5 stycznia – zaćmienie Słońca
21 stycznia – zaćmienie Księżyca
17 czerwca – Zaćmienie Księżyca
2 lipca – zaćmienie Słońca
16 lipca – zaćmienie Księżyca
11 grudnia – zaćmienie Księżyca
26 grudnia – zaćmienie słońca

Niestety w danym miejscu na Ziemi nie możemy zbyt często oglądać na niebie tego fascynującego spektaklu, gdyż obszar na Ziemi, z którego można te zjawiska obserwować jest stosunkowo wąski i dlatego też zaćmienia występują rzadziej niż wynika z podanej całkowitej liczby zaćmień. Z uwagi na geometrię orbit i ruchu obrotowego Ziemi i Księżyca, w dowolnym miejscu na Ziemi zaćmienie Słońca jest zjawiskiem znacznie mniej powszechnym niż zaćmienie Księżyca. Dodatkowo zaćmienie Księżyca jest zjawiskiem trwającym o wiele dłużej, bo w fazie zasadniczej może zająć nawet ponad 100 minut (najdłuższe: 1 godzina i 47 minut),a cały proces zaćmienia Księżyca może trwać nawet ponad 6 godzin. Jednak co ciekawe w Układzie Słonecznym nie obserwuje się takiego zgrania ruchu zarówno Słońca, jak i naturalnych satelitów innych planet, więc w Układzie Słonecznym tylko z Ziemi jest możliwe obserwowanie zjawisk całkowitego zaćmienia. Warto zauważyć, że zaćmienie Słońca zachodzi tylko podczas nowiu Księżyca, natomiast zaćmienie Księżyca – tylko podczas jego pełni.

Uproszczony model dydaktyczny prezentowany na filmie pozwala zaobserwować cień jaki Księżyc rzuca na Ziemię podczas obrotu Księżyca wokół Ziemi. Na kolejnym filmie, gdy Księżyc jest srebrną kulą, można zauważyć, że nieoświetloną stronę Ziemi rozjaśnia światło odbite od Księżyca. Obracający się Księżyc ginie w cieniu Ziemi, co modeluje zaćmienie Księżyca.

Rakietą na Księżyc

Księżyc w sztuce

Księżyc  to ciało niebieskie, które krąży dookoła planet^​. Jego istota od wieków fascynuje ludzkość, która nadała mu na przestrzeni lat wiele znaczeń i symboli. Zainteresowanie księżycem sięga już Czasów Starożytnych, wtedy to uznawano go i czczono jako Bóstwo. Przykładem  jest Mezopotamia. Tam  Księżyc uważano za bożka o imieniu Sin. Inne jego nazwy to: Nannar, Nanna,  Zuen, albo po prostu cyfra 30, gdyż tyle jest dni w kalendarzu księżycowym. Bóg-Księżyc Sin przedstawiany był jako starzec z brodą, zazwyczaj siedzący na tronie z widocznym symbolem księżyca (ryc. Nr 1). […]

Zaćmienie Księżyca 27 lipca 2018

• 

• 

• 

Księżyc w literaturze (cytaty wybrane):

Niebo nad Moskwą jakby wypłowiało i zupełnie wyraźnie widać było księżyc w pełni, jeszcze nie złoty, tylko biały. Powietrze stało się chłodniejsze i głosy pod lipami brzmiały teraz łagodniej, po wieczornemu.

Michaił Bułhakow, Mistrz i Małgorzata, 1937

Światło nagle przygasa. W jednej chwili zapada noc. W głębi wschodzi księżyc, wznosi się na niebo, nieruchomieje, zalewając scenę srebrnym światłem.

Samuel Beckett, Czekając na Godota, 1952

Niebo obnażało tego dnia swą konstrukcję w wielu jakby anatomicznych prepara-tach, pokazujących spirale i słoje światła, przekroje seledynowych brył nocy, plazmę przestworzy, tkankę rojeń nocnych. […] Światło księżyca, rozpuszczone w tysiącz-nych barankach, w łuskach srebrnych na niebie, było blade i tak jasne jak w dzień — tylko parki i ogrody czerniały w tym srebrnym krajobrazie. […] Konstelacje sta-ły już stromo na głowie, wszystkie gwiazdy przekręciły się na drugą stronę, ale księżyc, zagrzebany w pierzyny obłoczków, które rozświetlał swą niewidzialną obecnością, zdawał się mieć przed sobą jeszcze nieskończoną drogę i, zatopiony w swych zawiłych procederach niebieskich, nie myślał o świcie.

Bruno Schulz, Sklepy cynamonowe, 1934

Księżyc jak w północ, wznosząc się powoli,

Coraz nam rzadsze pokazywał gwiazdy,

Idąc przez obłok…

Dante Alighieri, Boska komedia, 1555

Wypadłem na ganek! Księżyc wypływał zza chmur, lecz nie był to księżyc, tylko pupa. Pupa niezmiernych rozmiarów nad wierzchołkami drzew. Dziecięca pu-pa nad światem. I pupa. I nic, tylko pupa. Tam oni przewalający się w kupie, a tu pupa. Listki na krzakach drżące pod lekkim powiewem. I pupa. Śmiertelna rozpacz złapała mnie i przycisnęła. Byłem zinfantylizowany do szczętu. Dokąd biec?

Witold Gombrowicz, Ferdydurke, 1937

Projekt sponsorowany przez: